Opłaty za korzystanie ze środowiska - częśc 1

Agnieszka Opszała

W ostatnim czasie coraz więcej uwagi poświęca się opłatom za korzystanie ze środowiska. Wynika to przynajmniej z dwóch następujących powodów. Po pierwsze, naglący stał się problem zgodności naszego bytowania, jak i prowadzonej działalności gospodarczej z wymogami ekologicznymi, tak aby mówić o zrównoważonym rozwoju i zachowaniu środowiska naturalnego w "przyzwoitym" stanie dla przyszłych pokoleń.

Po drugie, i to bardziej przyziemny aspekt, zaległości w uiszczaniu opłat za korzystanie ze środowiska, mogą być przeszkodą do uzyskania publicznego, w tym unijnego wsparcia,, o czym ostatnio donosiła prasa [1] . Co więcej, w stosunku do wielu przedsiębiorców może pojawić się problem zwrotu udzielonego wsparcia, Albowiem mogli oni starając się o taką pomoc, nawet nieświadomie złożyć oświadczenie, że nie zalegają z daninami publicznymi, do których zaliczają się opłaty za korzystanie ze środowiska. Ta nieświadomość mogła wziąć się stąd, że najczęściej opłaty za korzystanie ze środowiska są kojarzone jedynie z opłatami uregulowanymi w ustawie z 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska [2], podczas gdy tego rodzaju daniny publiczne są przewidziane w kilku innych ustawach. W niniejszym artykule w sposób zbiorczy omawiamy najważniejsze z opłat wskazując w szczególności kto i za co powinien je uiszczać.

Przepisy o opłatach za korzystanie ze środowiska

Instytucja opłat za korzystanie ze środowiska w prawie polskim ma sobą kilkudziesięcioletnią historię. Opłaty te były i są uregulowane w wielu aktach prawnych.

Częściowe uporządkowanie zagadnień związanych z nakładaniem opłat za korzystanie ze środowiska nastąpiło w ustawie - Prawo ochrony środowiska, która obowiązuje od 1 października 2001 r. Objęła ona swoim zakresem opłaty dotychczas uregulowane w ustawie o ochronie i kształtowaniu środowiska, prawie wodnym i ustawie o odpadach.

Art. 273 ust. 3 ustawy z 27 kwietnia 2001 r. dodaje, że przepisy ustawy o ochronie przyrody i przepisy ustawy - Prawo geologiczne i górnicze oraz innych ustaw określają odrębne przypadki i zasady ponoszenia opłat za korzystanie ze środowiska oraz administracyjnych kar pieniężnych.

Pierwszym z aktów prawnych, do których odsyła cytowany przepis, jest ustawa z 16 kwietnia 2004 r. – o ochronie przyrody. Zapewne opłaty, o których mowa w art. 84 tej ustawy nazywane „opłatami za usunięcie drzew lub krzewów”, należy uznawać za rodzaj opłat za korzystanie ze środowiska [3]. Drugą z ustaw, do której wprost odsyła art. 273 ust. 3 ustawy – Prawo ochrony środowiska, jest wspominana już ustawa – Prawo geologiczne i górnicze. Również w tej ustawie występują opłaty za korzystanie ze środowiska, ale pod szczególną nazwą opłat eksploatacyjnych jak opłat za samo poszukiwanie złóż, bezzbiornikowe magazynowanie substancji w górotworze, składowanie odpadów w górotworze (zobacz w szczególności art. 83 i 84 tej ustawy)[4].

Ponadto ustawodawca wskazuje, że są „inne ustawy”, które określają odrębne przypadki i zasady ponoszenia opłat za korzystanie ze środowiska. Komentatorzy wskazują, iż takimi innymi ustawami są np.:

- ustawa z 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych, regulująca opłaty za wyłączanie gruntów rolnych i leśnych z produkcji [5],

- ustawa z 11 maja 2001 r o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej i opłacie depozytowej, regulująca nakładanie opłaty produktowej [6].

Należy dodać, iż katalog przepisów regulujących nakładanie opłat za korzystanie ze środowiska jest szerszy, albowiem należy do niego zaliczyć prócz wyżej wymienionych:

- ustawę o substancjach zubożających warstwę ozonową regulującą opłaty za substancje kontrolowane

- ustawę o recyklingu pojazdów wycofanych z eksploatacji, regulującą tzw. opłaty za brak sieci i tzw. opłaty recyklingowe

- ustawę o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym, regulująca nakładanie opłat produktowych.

W literaturze przedmiotu [7], moim zdaniem słusznie, do opłat za korzystanie ze środowiska zalicza się opłaty przewidziane w ustawie z 22 grudnia 2004 r. o handlu uprawnieniami do emisji do powietrza gazów cieplarnianych i innych substancji [8].

Zgodnie z art. 25 tej ustawy prowadzący instalację, któremu przyznano uprawnienia do emisji, uiszcza opłatę w wysokości równej iloczynowi liczby uprawnień do emisji przyznanych na pierwszy rok okresu rozliczeniowego i, obowiązującej w roku poprzednim, jednostkowej stawki opłaty za wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza, dotyczącej substancji objętej uprawnieniem do emisji, pomnożonej przez tysiąc. Prowadzący instalację, który uiścił opłatę, o której mowa powyżej, nie ponosi, w pierwszym roku okresu rozliczeniowego, opłat za wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza, o których mowa w ustawie - Prawo ochrony środowiska, za wprowadzanie do powietrza substancji, na których emisję uzyskał uprawnienia . Jest jednak obowiązany zgodnie z przepisem art. 286 ustawy z 27 kwietnia 2001 r., do złożenia marszałkowi województwa i wojewódzkiemu inspektorowi ochrony środowiska wykazu zawierającego informacje i dane o wprowadzonych do powietrza ilościach substancji.

Jak wynika z powyższej zaprezentowanej analizy pojęcie opłaty za korzystanie ze środowiska jest nazwą zbiorczą, która obejmuje opłaty uregulowane w wielu aktach prawnych. Co więcej opłaty te przybierają różne jednostkowe nazwy – np.: opłaty za składowanie odpadów, opłaty za usunięcie drzew lub krzewów, opłaty eksploatacyjne, opłaty za wyłączanie gruntów leśnych z produkcji, opłaty produktowe.

Ustawa prawo ochrony środowiska

Zgodnie z art. 275 ustawy – Prawo ochrony środowiska do ponoszenia opłat za korzystanie ze środowiska oraz administracyjnych kar pieniężnych są obowiązane podmioty korzystające ze środowiska.

W myśl art. 3 pkt 20 ww. ustawy przez podmiot korzystający ze środowiska rozumie się:

a) przedsiębiorcę w rozumieniu art. 4 ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz. U. Nr 173, poz. 1807, z późn. zm.), a także osoby prowadzące działalność wytwórczą w rolnictwie w zakresie upraw rolnych, chowu lub hodowli zwierząt, ogrodnictwa, warzywnictwa, leśnictwa i rybactwa śródlądowego oraz osoby wykonujące zawód medyczny w ramach indywidualnej praktyki lub indywidualnej specjalistycznej praktyki,

b) jednostkę organizacyjną niebędącą przedsiębiorcą w rozumieniu ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej,

c) osobę fizyczną niebędącą podmiotem, o którym mowa w lit. a, korzystającą ze środowiska w zakresie, w jakim korzystanie ze środowiska wymaga pozwolenia;

Zgodnie z art. 273 ust. 1 tej ustawy opłaty za korzystanie ze środowiska są ponoszone za:

1) wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza;

2) wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi;

3) pobór wód;

4) składowanie odpadów.

[1] M. Gawrychowski, Za brak opłat na środowisko grozi kara i utrata dotacji. Gazeta Prawna z 18.07.2008.

[2] Dz.U. z 2008 r., Nr 25, poz. 150.

[3] Tak. K.Gruszecki, Ustawa o ochronie przyrody. Komentarz, Kraków 2005, s. 334.

[4] A.Lipiński, Nowy model opłat eksploatacyjnych w prawie geologicznym i górniczym. (uwagi de lege ferenda). [w:] Księga jubileuszowa Profesora Marka Mazurkiewicza. Studia z dziedziny prawa finansowego, prawa konstytucyjnego i ochrony środowiska, Wrocław 2001, s. 385.

[5] Tak K.Gruszecki, Prawo ochrony środowiska..., s. 523; E.Kaleta-Jagiełło [w:] Ustawa - Prawo ochrony środowiska. Komentarz. red. J.Jendrośka, Wrocław 2001, s. 74; W.Radecki, Komentarze do ustawy-Prawo ochrony środowiska. Środki finansowo-prawne. Tytuł V ustawy – Prawo ochorny środowiska. s. 35.

[6] Tak. K.Gruszecki, Prawo ochrony środowiska..., s. 523-524; E. Kaleta-Jagiełło [w:] Ustawa - Prawo ochrony środowiska... s. 742; M. Stoczkiewicz, [w:] Przepisy o opakowaniach oraz o opłacie produktowej i depozytowej. Komentarz, Wrocław 2002, s. 158.

[7] Zob. np. M.Górski [w:] M.Górski, J.S.Kierzkowska, Prawo ochrony środowiska, Bydgoszcz 2006, s. 121, 131.

[8] Dz.U. Nr 281, poz. 2884.

Autorem publikacji jest dr Bartosz Draniewicz